Бичлэг тандагчМөлхдөг чулууны нууц
2011-12-06,20:59
Калифорни дахь аялал жуулчлалын нэг компани Америкийн Үхлийн Хөндийд байдаг мөлхдөг чулуунуудын нууцыг тайлж чадсан хүнд 7500 ам. долларын шагнал өгөхөө амлажээ. Энэ хөндийд оршдог Рейстрэк-Плайя хэмээх хуурай нуурын ганц ч өвс ургамалгүй, бөртийх ч саадгүй ёроолоор том том хадны булгарсан хэсгүүд өөрөө хөдлөн байрлалаа сольж, зам гарган мөлхдөг гэнэ. Чулуунууд нь янз бүрийн хэмжээ, хэлбэртэй, жин нь өөр өөр байх бөгөөд гаргасан мөр нь тэгш шулуун, нумарч тахирласан гэх мэт байна. Явсан замын урт нь бас адилгүй юм. XX зууны дунд үеэс эхлэн эрдэмтэд энэ гайхамшгийг судалж, чулууны хөдөлгөөний учрыг олохоор оролдож байна. Энэ нуурын хөндийд цагт 145 км хүртэл хурдтай салхитай, нуурын мандал өвөл нь хөлдөж 6.5 см зузаан мөсөн бүрхүүлээр хучигддаг, мөн хүчтэй аадрын улмаас гэнэтийн аюулт үерт автаж эмгэнэлт үр дүнд хүрдэг зэргээр байгалийн хүнд үзэгдлүүд их болдог байна. Тийм ч учраас жуулчид Рейстрэк-Плайя нууранд цөөхөн ирдэг байх. Хааяа ирдэг хэд нь алдартай мөлхөгч чулуунуудын дэргэд зургаа авахуулах зорилготой байдаг юм байна. Эхэндээ эрдэмтэд чулууны хөдөлгөөнийг соронзон орны томоохон талбай үүсдэгтэй холбон тайлбарлаж байсан боловч энэ нь бодит байдлаас хол зөрж байлаа. XX зууны 1940-өөд оны төгсгөл, 1950-иад оны эхэн үеэр эрдэмтдийн судалгааны үр дүнд чулууны хөдөлгөөний шинжлэх ухааны үндэслэлтэй анхны зураг гарчээ. Гэвч энэ нь чулууны хөдөлгөөний шалтгааныг тодорхойлж чадахгүй байлаа. Эндээс үндэслэн шинжлэх ухааны их олон төрлийн таамаглал дэвшигдэж байсан ч амжилтыг олсонгүй. Тэгээд эрдэмтэд бараг нэгэн дуугаар энэ гайхамшигтай үйлдэл нь Үхлийн Хөндийд болдог хүчтэй аадар бороо, түүнээс үүдсэн аймшигт үерүүд гэх мэт байгалийн үзэгдлүүдтэй холбоотой гэж дүгнэсэн байна. Эдгээр хөдөлгөөнт чулуунуудыг явдаг, мөлхдөг, сэлдэг, хөдөлдөг, гулгадаг, бүжиглэдэг гэх мэт их олон янзаар нэрлэж өргөн хүрээтэй судалсны үр дүнд эрдэмтэд ижил хүчин зүйлүүд байгааг тодруулан томъёолжээ. Нэг дэх хүчин зүйл нь чулууны доор байгаа талбай гулсамтгай гадаргуутай буюу шавартай. Гэвч энэ нь зөвхөн хөдөлгөөн үүсэх боломжийг л бий болгоно. Харин салхи хаашаа ч хөдлөх боломжтой чулуунуудыг хөдөлгөөнд оруулдаг. Гэхдээ энэ онолыг олон хүн анхандаа дэмждэггүй байв. Тухайлбал, Мичиганы их сургуулийн геологч Жорж Стэнлигийн тооцож байснаар чулуунууд салхинд хөдлөхөөргүй том бөгөөд хүнд гэнэ. Харин 1972 онд Дэлхий болон Марс гаригийн гадаргууг судлах асуудлаар алдаршсан шинжээч Роберт Шарп, Дуайт Кэритэй хамтран зургаан жилийн турш чулууны хөдөлгөөнд судалгаа хийсний үндсэн дээр олон сонин шинэ зүйлийг олж мэджээ. Тэдний хүрсэн дүгнэлт нь, борооны үеэр нуурын гүнд ус хуримтлагдана. Түүнчлэн хүрээлэн буй уулсаас ус урсан орж дүүргэнэ. Энэ нь үерийн шалтгаан болж хатуу шавар хөрс хэт чийгшсэнээс үрэлтийн коэффициент огцом буурдаг. Үүний үр дүнд 350 орчим кг жинтэй том чулуунуудын нэг болох Карен хүртэл байрнаасаа хөдөлж бага зэрэг зайг туулах боломжтой болно.
бичсэн: Enkhbold төрөл: Сонин хачин |